Salmau 105 - Welsh Metrical Psalms by William Rees 1875

SALM CV.M. H. D.

1Clodforwch bawb yr Arglwydd nef,

A gelwch ar ei enw mawr,

Mynegwch ei weithredoedd ef

Yn mysg y bobloedd ar y llawr:

2Canmolwch, cenwch iddo glod,

Cydsoniwch oll am waith ein Duw,

3Yn enw y Goruchaf Fod

Ymlawenhewch, can’s sanctaidd yw.

A llawenhaed calonau y rhai

A geisiant Dduw o gywir fryd;

4O! ceisiwch ef a’i nerth didrai,

Ceisiwch ei wyneb ef o hyd:

5Cofiwch y rhyfeddodau wnaeth

Efe, a’i wyrthiau mawr eu rhi’,

A’r barnau pur a’r deddfau ddaeth

O’i enau sanctaidd ef i ni.

6Chwychwi, had Abraham ei was,

Chwi, meibion Iago, ’i ddewis rai:

7Ei farnau sydd drwy ’r ddaear lâs,

Ein Duw ni ydyw i barhau.

8Fe gofia ei gyfammod byth,

Y gair orch’mynodd ef i fil

O genedlaethau, sai’n ddilyth,

A sicr iawn i’w bobl a’u hil.

9Ag Abr’am gwnaeth yr ammod gref,

A’i lŵ i Isaac;

10a thrachefn

I Iago ’n ddeddf y rhoddes ef

I Israel yn dragwyddol drefn:

11Gan ddweyd, Tir Canaan roddais i

I chwi yn etifeddiaeth rad,

12Pan nad o’ent ond ychydig ri’,

Ac yn ddyeithriaid yn y wlad.

13Yn nyddiau ’u pererindod gynt,

Pan rodient hwy o wlad i wlad,

14Gofalodd am eu cadw hwynt

Rhag trais, a phob niweidiol frâd;

Dan gysgod nawdd ei aden o

Diogel oeddynt rhag pob nam;

Ceryddodd rai brenhinoedd, do,

Gynnygient wneuthur iddynt gam,

15Gan ddywedyd, Na chyffyrddwch chwi

A’m rhai eneiniog unrhyw bryd;

Na ddrygwch fy mhrophwydi i,

Rhag i mi eich dyfetha ’nghyd.

16Galwodd am newyn ar y tir;

Dyfetha bara dyn a wnaeth:

17Danfonodd ŵr o’u blaen yn hir,

Sef Ioseph, ga’dd ei werthu ’n gaeth.

Rhan

II.

8.7.

18Cystuddiasant Ioseph yno,

Rhoed ei draed mewn gefyn tỳn,

Aeth ei enaid ef mewn heiyrn,

Aeth i drallod mawr fel hyn;

19Hyd nes daeth y pryd nodedig,

Pan anfonodd Duw ei air,

Dygodd e’n ddiangol allan

Wedi ei brofi yn y pair.

20Pharaoh frenin a anfonodd,

Llywodraethwr pobl y wlad,

Cyrchodd ef o’r carchar allan

I anrhydedd a mawrhâd;

21A gosododd ef yn arglwydd

Ar ei dŷ a’i gyfoeth drud,

22Rhoddes ef i lywodraethu

Ei dywysogion wrth ei fryd.

23Ac i’r Aipht aeth Israel yntau;

Teithiodd Iago yn nhir Ham,

24A chynnyddu yno ’n ddirfawr

Wnaeth dan fendith Duw bob cam;

Cryfach aeth na’i wrthwynebwyr —

25Troisant hwythau i gashâu

Pobl Dduw, ac yn ddichellgar

Gwnaent â’i weision i’w sarhau.

26Yna fe anfonodd Moesen,

Aaron hefyd gydag ef,

27Dangosasant hwy arwyddion

Yn eu plith, a gallu ’r Nef:

28Galwodd am dywyllwch arnynt,

A thywyllu wnaeth eu tir —

Ufuddhau a wnai ’r elfenau

I’w awdurdod ef yn wir.

Rhan

III.

8.7.

29Trodd eu dwfr yn waed, a lladdodd

Bysgod eu hafonydd hwy;

30Yn eu tir, a thai ’u brenhinoedd,

Heigiodd llyffaint fwy na mwy;

31Ef a dd’wedodd — daeth cymmysgbla,

Llau a hulient drwy y fro,

32Gwnaeth eu gwlaw yn geryg cenllysg,

Ac yn fflamau tân un tro.

33T’rawodd ef eu gwinwydd tyner

Hefyd, a’u ffigyswydd îr;

Drylliodd gyda’i fellt ofnadwy

Yr holl goed o fewn eu tir;

34Archodd — daeth locustiaid allan,

Lindys, yn aneirif lu;

35’Rhai fwytasant eu holl laswellt,

Gwnaeth eu tir yn noeth a du.

36Eu holl gyntaf‐anedigion

A darawodd drwy y fro;

Blaenffrwyth nerth gelynion Israel,

Yn ei lid a laddodd o:

37Dygodd hwynt âg aur ac arian

Allan o’u caethiwed tost,

Heb un llesg o fewn eu llwythau —

Gwnaeth i Pharaoh dalu ’r gôst.

Rhan

IV.

8.7.

38Llawenhaai yr Aipht eu gweled

Yn myn’d allan dan eu rhi’,

Canys fe syrthiasai arswyd

Duw, a’i bobl, arni hi;

39Taenodd ef ei gwmmwl disglaer

Drostynt hwy yn dô bob nos,

I’w goleuo ar eu teithiau

Fel na syrthiai ’r un i’r ffos.

40Gofynasant gig — ac yntau

Ddug y soflieir gyda’r gwynt;

Ac â bara nefol hefyd,

Porthodd a diwallodd hwynt;

41Holltodd ef y graig, a thynodd

Ddyfroedd gloyw ’n ffrydiau byw,

’Rhai a gerddent yn afonydd

Drwy yr anial sych a gwyw.

42Canys cofiodd ei air sanctaidd,

Cofiodd Abraham ei was,

43Ac a ddug ei bobl felly

Mewn gorfoledd yn ei ras;

44Rhoddes diroedd y cenhedloedd

I’w meddiannu iddynt hwy;

Felly cawsant etifeddu

Llafur pobloedd fwy na mwy.

45Fel y cadwent hwy ei ddeddfau

A’i gyfreithiau sanctaidd ef.

Molwch enw ’r Arglwydd! Cenwch

Iddo glod ar lafar lef.

Nodiadau.

Rhoddodd Dafydd ran o’r salm hon “yn gyntaf i foliannu yr Arglwydd, yn llaw Asaph a’i frodyr;” 1 Cron. xvi. 17. Y mae y rhan gyntaf o honi, hyd adn. 15, yn y bennod hono — o adn. 8 hyd adn. 22, gydag ychydig iawn o wahaniaeth. Ond y mae y gyfran olaf o’r gân yn y ddau le yn wahanol; a’r tebygolrwydd yw, i Dafydd yn mhen amser wedi iddo roddi y salm i Asaph, ei hail drefnu, a thori allan y rhan o adn. 23 hyd adn. 36, i wneyd lle yma i ymhelaethu ar hanes gwyrthiau daioni Duw i hâd Abraham o ddyddiau Ioseph hyd eu dygiad i Ganaan. Cymmerodd ddiwedd y salm, fel y mae yn y Cronicl (adn. 35, 36) i derfynu y salm nesaf (Salm cvi.), lle y diwedda efe ei gân ar y testyn.

Y mae Asaph yn canu ar destyn y salmau hyn yn Salm lxxviii; a gwneir llawer iawn o gyfeiriadau yn achlysurol mewn salmau ereill at ffeithiau yn hanes y genedl yn yr Aipht, ac yn yr anialwch. Amcan a dyben y Salmydd ydoedd argraphu yn ddwfn ar gof a chalon y genedl y pryd hwnw ei rhwymedigaethau i fawrhau a chlodfori Duw wrth goffadwriaeth amlder ei drugareddau, ei ryfeddodau, a’i waredigaethau iddi er dyddiau ei thadau cyntaf. Geilw arni yn nechreu y gân hon i gofio y rhyfeddodau a wnaeth efe, ei wyrthiau a barnedigaethau ei enau: yna ä yn mlaen i adrodd hanes y rhyfeddodau a’r gwyrthiau hyny, a dyma un modd arbenig yn yr hwn yr oedd efe, fel y dywed yr apostol am dano, “yn gwasanaethu ei genhedlaeth ei hun trwy ewyllys Duw;” Act. xiii. 36. Ac wrth wasanaethu ei genhedlaeth ei hun felly, efe a wasanaethodd bob cenhedlaeth ac oes hefyd.

Ai nid oes arnom ninnau, fel cenedl, fwy o rwymedigaethau nag a ddarfu i ni erioed gydnabod nac ystyried, i fawrhau yr Arglwydd mewn diolchgarwch wrth goffadwriaeth amlder ei ddaioni i ni er dyddiau ein tadau? Ymwelodd â ni yn foreu yn yr efengyl; dygodd ein hynafiaid boreuol yn rhyddion o dywyllwch Derwyddiaeth a choelgrefydd; a thrachefn, yn ddiweddarach, o efynau twyll, hygoeledd, a thrueni Pabyddiaeth; a dyrchafodd ni i ragorfreintiau a mantesion gwybodaeth efengylaidd uwchlaw pob cenedl arall o ddynion, fel y gwelir heddyw. Pan feddyliom fel y mae y genedl Wyddelig, yn ein hymyl, wedi ei mathru i’r llawr ac i’r trueni dyfnaf dan draed y dwyll offeiriadaeth Babaidd, yn sicr y mae ein rhwymedigaethau i’r ddyledswydd a gymmhella Dafydd yn y salm hon ar ei genhedlaeth ef o blant Israel yn fawrion iawn.